การละเล่นพื้นบ้านของภาคเหนือ

1. เตยหรือหลิ่น

ภาค เหนือ

จังหวัด ตาก

อุปกรณ์ในการเล่น ไม่มี

วิธีการเล่น ขีดเส้นเป็นตารางตามจำนวนผู้เล่นเเล้วเเบ่งออกเป็น 2 ฝ่าย ฝ่ายหนึ่งยืนประจำเส้นตามขวางอีกฝ่ายจะวิ่งผ่านแต่ละเส้นไปโดยไม่ให้เจ้าของเส้นแตะได้ เมื่อเริ่มเล่นคนที่ยืนประจำเส้นแรก พูดว่า ไหล หรือ หลิ่น ฝ่ายตรงข้ามก็เริ่มวิ่งผ่านเส้นแรกไปจนถึงเส้นสุดท้ายแล้ววิ่งกลับ ถ้าวิ่งกลับถึงเส้นแรกโดยไม่ถูกฝ่ายตรงข้ามแตะได้ก็พูดว่า เตย ก็จะเป็นฝ่ายชนะ

2. ม้าจกคอก

ภาค เหนือ

จังหวัด กำเเพงเพชร

อุปกรณ์ในการเล่น 1.ไม้กลมขนาดกำรอบ ยาวประมาณ 56 นิ้ว

                           2.ขอนไม้สูงประมาณ ๑ คืบ ยาวประมาณ 44 นิ้ว จำนวน 2 ท่อน

วิธีการเล่น แบ่งผู้เล่นออกเป็น 2 ฝ่าย ฝ่ายแรกมี ๒ คน สำหรับถือท่อนไม้ที่วางขนานบนขอนไม้ แล้วกระทบกันเป็นจังหวะ ส่วนฝ่ายที่ 2 มี 2 คนขึ้นไป สำหรับเป็นผู้เต้น  ให้ผู้เล่นเข้าไปอยู่ระหว่างคาน ผู้ถือไม้คานทั้งคู่ก็ทำสัญญาณ โดยยกคานไม้ทั้งคู่กระแทกลงบนไม้หมอน ระหว่างที่เคาะจังหวะอยู่นั้นผู้เล่นต้องเต้นไปด้วย เมื่อให้สัญญาณเคาะ 3 ครั้งแล้ว ครั้งที่ 4 ผู้ถือจะเอาคานทั้งสองเข้าชิดกัน ผู้เต้นจะต้องกระโดดให้สูงกว่าครั้งแรกของจังหวะและแยกขาออกให้พ้นไม้ ถ้าถูกหนีบเรียกว่า ม้าขำคอก หรือม้าติดคอก คู่ที่ถูกไม้หนีบจะต้องออกไปเปลี่ยนให้ผู้ที่ถือคานอยู่เดิมนั้นเข้ามาเต้น ในระหว่างคานนั้นบ้าง

3.การละเล่นไม้หึ่ง

                                  

                                      

ภาค เหนือ

จังหวัด กำเเพงเพชร

อุปกรณ์ในการเล่น ใช้ไม้ 2 ชิ้น คือ ไม้แม่ ทำด้วยกิ่งไม้ที่หาง่ายและเหนียว มีขนาด เส้น ผ่าศูนย์กลางประมาณ 1 นิ้ว หรือใกล้เคียง ยาวประมาณ 12 นิ้ว และ ไม้ลูก อาจนำจากไม้ท่อนเดียวกันด้านปลายของไม้แม่ยาวประมาณ 1 คืบ ไม้ที่สามารถทำได้ เช่น ไม้มะขาม ไม้ฝรั่ง หรือไม้ไผ่ลำเล็ก ตัน คือ เป็นไม้ที่สามารถหาได้ง่ายในท้องถิ่น นิยมใช้ไม้สดด้วยเป็นไม้ที่ยังมีน้ำหนักและเหนียวไม่เปราะเหมาะสมกับกระบวนการเล่น

วิธีการเล่น โดยการแบ่งฝ่ายละเท่า ๆ กัน เช่น 2 ต่อ ๒ หรือ 3 ต่อ 3 ฝ่ายได้เล่นก่อนจะทำการขุดร่องที่พื้นดินแข็งให้เป็นร่องยาวประมาณ 1 คืบ ลึก 1 นิ้วครึ่ง เป็นรางคล้ายเรือ หรือ พอเพียงกับการงัดไม้ลูกได้จากนั้นฝ่ายเริ่มจะวางไม้ลูกขวางร่องหลุมที่ขุด ไว้ แล้วใช้ไม้แม่งัดออกไปข้างหน้าให้ได้ระยะไกลที่สุดเท่าที่จะทำได้ เพื่อให้ฝ่ายตรงข้ามรับยากหรือโต้กลับยาก ขณะที่ น้ำหนักและเหนียวไม่เปราะเหมาะสมกับกระบวนการเล่น

วิธีการเล่น งัดไม้ลูกออกไปนั้น ฝ่ายรับสามารถใช้อุปกรณ์ใดก็ได้ปกป้องหรือตีโต้กลับไปยังหลุมงัด หรือใช้มือรับ จากนั้นฝ่ายเริ่มต้องวางไม้แม่ไว้ที่หลุม ฝ่ายรับจะโยนไม้ลูกให้กลับมาให้ถูกหรือปะทะให้ไม้แม่ที่วางอยู่เพื่อการชนะ ถ้าสามารถโยนลูกปะทะไม้แม่ก็จะได้กลับมาเป็นผู้เริ่มหรือผู้เสริฟ แต่ถ้าโยนไม่ถูกไม้แม่ฝ่ายเริ่มก็จะได้ดำเนินการขั้นตอนต่อไป คือ นำไม้ลูกขึ้นมาเดาะโดยใช้ไม้แม่เดาะไม้ลูกให้ได้จำนวนครั้งให้ได้มากที่สุด ถ้าเดาะได้ถึง ๓ ครั้งก็จะได้ตีลูกออกไปถึง 3 ครั้ง การตีจะ

พยายามตีลูกออกไปยังฝ่าย ตรงข้ามให้ได้ระยะไกลที่สุดและไม่ให้ฝ่ายตรงข้ามรับได้ เพราะถ้ารับได้ก็จะต้องแพ้และกลับมาเป็น ผู้เริ่ม แต่ถ้ารับไม่ได้ฝ่ายเริ่มเดิมก็จะให้ตีไม้ต่อไปจนให้ครบ ๓ ครั้ง และฝ่ายรับก็จะนำไม้ลูกนั้นวิ่งกลับมายังหลุมโดยกลั้นหายใจและออกเสียงมาทาง จมูกให้มีเสียง หึ่ม มาตลอดระยะการวิ่ง 

 4.โพงพาง 

 

ภาค เหนือ

จังหวัด ตาก

อุปกรณ์ในการเล่น ผ้าปิดตา

วิธีการเล่น ยิ้งฉุ บกันว่าใครจะเป็นผู้แพ้ต้องปิดตาเป็นโพงพางตาบอด ผู้เล่นคนอื่นๆจับมือเป็นวงกลมร้องเพลง “โพงพางเอ๋ย โพงพางตาบอด รอดเข้ารอดออก โพงพางตาบอด ปล่อยลูกช้างเข้าในวง” ขณะเดินวนรอบๆโพงพางตาบอดร้องเพลง1-3จบ แล้วนั่งลงโพงพางจะเดินมาคลำคนอื่นๆ ซึ่งต้องพยายามหนี และจะต้องเงียบสนิท หากโพงพางจำเสียงหัวเราะ รูปลักษณะได้จะเรียกชื่อ ถ้าเรียกคนถูกต้องออกมาปิดตาเป็นโพงพางต่อไป ถ้าไม่ถูกก็ต้องเป็นโพงพางต่อไปอีกเรื่อยๆ

5.เล่นตากระโดด

                                       

ภาค เหนือ

จังหวัด -

อุปกรณ์ในการเล่น ก้อนหิน

วิธีการเล่น 1.ขีดช่องสำหรับกระโดดเป็น 6 ช่อง ขนาดโตพอที่จะกระโดดเข้าไปยืนได้ แล้วแบ่งครึ่งช่องที่ 3 ที่ 5 สำหรับที่พัก และกลับหลังหัน จึงมีช่องทั้งหมด 8 ช่อง แล้วเขียนหัวกระโหลกเล็ก ๆ ในช่องบนสุด

2.ใช้อะไรเป็นเบี้ยก็ได้ แต่ควรเป็นของที่มีน้ำหนัก ถ้าใครโยนเข้าหัวกระโหลกที่เล็ก ๆ นั้น ก็จะได้เล่นก่อน
3.โยนเบี้ยลงช่องที่ 1 แล้วกระโดดขาเดียวข้ามช่องที่ 1 เข้าไปยังช่องที่ 2 แล้วกระโดด 2 ขา เข้าไปในช่องที่ 3 และ 4 ให้เท้าข้างหนึ่งอยู่ช่องที่ 3 อีกข้างหนึ่งอยู่ที่ช่องที่ 4 จากนั้นกระโดดขาเดียว ต่อไปยังช่องที่ 5 และ 2 ขา ที่ช่องที่ 6 และ 7 ตามลำดับ กระโดดตัวกลับ หันหน้ากลับมาทางเดิม กระโดดขาเดียวมายังช่องที่ 5 สองขาที่ช่องที่ 3 และ 4 ขาเดียวที่ช่องที่ 2 และช่องที่ 1 พร้อมกับก้มลงเก็บเบี้ยที่ช่องที่ 1 จากนั้นก็กระโดดออกมา
4.ถ้าเกิดเล่นช่องที่ 1 แล้วก็เล่นช่องที่ 2 โดยโยนเบี้ยให้อยู่ในช่องที่ 2 แล้วกระโดดขาเดียวไปยังช่องที่ 1 ข้ามช่องที่ 2 ไปยืน 2 ขาที่ช่องที่ 3 และ 4 กระโดดไปยืนขาเดียวที่ช่องที่ 5 และ 2 ขา ที่ช่องที่ 6 และ 7 แล้วหันตัวกลับทำอย่างเดียวกับตาแรก คือ ต้องกระโดดกลับมาเก็บเบี้ยแล้วจึงกระโดดออกไป ถ้าเกิดเล่นถึงช่องหัวกระโหลกบนสุด ให้กระโดดกลับตัวในช่องที่ 6 และ 7 แล้วก้มลงใช้มือลอดระหว่างขา เก็บเบี้ยในช่องกระโหลก เมื่อเก็บได้จึงกระโดดออกมาอย่างเดิม หากว่าเล่นทุกช่องหมดแล้วจะได้บ้าน 1 หลัง จึงขีดกากบาทไว้กลางช่องต่อไป ใครจะเหยียบบ้านนี้ไม่ได้